W Magazynie Akwarium ukazuj? si? ciekawe artyku?y Tomasza Nideckiego na temat wód Ameryki Po?udniowej, w których ?yj? piel?gniczki. Poniewa? naszym zdaniem idealnie pasuj? do tematyki tej strony, uznali?my, ?e by?oby fajnie, aby mogli si? z nimi zapoznawa? go?cie apisto.pl.

W sprawie pierwszego z nich, o czarnych wodach, który ukaza? si? w Magazynie Akwarium zwrócili?my si? do autora i wydawcy z pro?b? o zgod? na zamieszczenie na tej stronie. Zgode uzyskali?my, za co serdecznie dzi?kujemy (i liczymy na jeszcze). Efekt poni?ej.

Kwa?ne niczym ocet, ciemne, prawie ca?kowicie pozbawione ?ycia wody wydaj? si? jednym z najmniej przyjaznych miejsc. S? jednak domem dla wielu gatunków ryb, które mimo tak niesprzyjaj?cych warunków ?yj?, rozmna?aj? si? i ewoluuj?. Czarne wody Ameryki Po?udniowej to jeden z najciekawszych biotopów. Cho? najtrudniej odtworzy? go w domowym akwarium, ?yj?ce w nim stworzenia bardzo cz?sto mo?na kupi? w sklepie akwarystycznym.

Wody Ameryki Po?udniowej mo?emy podzieli? na dwa sposoby: ze wzgl?du na po?o?enie geograficzne oraz wed?ug typów. Poszczególne strefy kontynentu s? od siebie oddzielone niewidzialnymi na pierwszy rzut oka granicami. Na przyk?ad Andy wydzielaj? do?? niewielk? stref? zachodni? kontynentu, nie po??czon? w ?aden sposób z cz??ci? wschodni?. Granice wyznaczaj? te? dorzecza Amazonki oraz innych, mniejszych rzek. Wody tych akwenów nie s? ze sob? po??czone, cho? w czasie pory deszczowej czasem mieszaj? si? (w czasie powodzi).

Ameryka Po?udniowa jest kontynentem bardzo rozci?gni?tym z pó?nocy na po?udnie, o zró?nicowanym ukszta?towaniu powierzchni. Mi?dzy akwenami wyst?puj? ogromne ró?nice temperatur. Na po?udniu kontynentu nie spotkamy ?adnych ryb akwariowych - wody s? zbyt zimne, by ?yj?ce w nich ryby nadawa?y si? do racjonalnej domowej hodowli. Nieco bardziej na pó?noc wyst?puje strefa subtropikalna z bardzo du?ymi ró?nicami temperatur mi?dzy latem a zim?. Z tej strefy pochodzi niewiele gatunków ryb hodowanych w akwariach. Aby utrzyma? je przy ?yciu, trzeba obni?a? temperatur? do oko?o 10^oC przez kilka miesi?cy.

Najbardziej ?yciodajn? stref? jest ?rodek i pó?noc kontynentu, przede wszystkim ogromne dorzecze Amazonki. Stamt?d pochodzi wi?kszo?? po?udniowoameryka?skich ryb trzymanych w akwariach.

Woda wodzie nierówna

Dla akwarystów znacznie mniejsze znaczenie ma rejon strefy tropikalnej, z jakiego pochodzi hodowana ryba. Wa?niejszy jest typ wód, w jakich wyst?puje - co, paradoksalnie, wcale nie zale?y od po?o?enia geograficznego. W Ameryce Po?udniowej wyst?puj? trzy typy wód, które reprezentuj? trzy zupe?nie inne biotopy (cho? wiele ryb wyst?puje w wi?cej ni? jednym). Ryby z wód takiego samego typu mo?na zazwyczaj trzyma? razem w akwarium.

Wody przejrzyste (clearwater) - to zazwyczaj mniejsze rzeki i strumienie o pod?o?u skalnym. Odczyn maj? bliski oboj?tnego, twardo?? stosunkowo niewielk?. W wodach tych wyst?puje bogate ?ycie zarówno ro?linne, jak i zwierz?ce.

Wody bia?e (whitewater) - to m?tne rzeki i strumienie, w których wyst?puje ogromna ilo?? mu?u wyp?ukanego ze ska? w górnym ich biegu. Parametry chemiczne maj? podobne jak wody przejrzyste, lecz poniewa? do g??bszych stref dociera mniejsza ilo?? ?wiat?a, nie s? a? tak bogate w organizmy zwierz?ce i ro?linne.

Trzeci, chyba najciekawszy typ wód w Ameryce Po?udniowej - to wody czarne (blackwater).

?ycie w piekle

Czarne wody Ameryki Po?udniowej maj? kolor herbaty, s? bardzo przejrzyste (widoczno?? do 3 metrów), bardzo kwa?ne do umiarkowanych (pH mi?dzy 3,5 a 6) i wyj?tkowo mi?kkie. Zawarto?? zwi?zków chemicznych jest ?ladowa. Mo?na powiedzie?, ?e s? prawie sterylne. Sporadycznie wyst?puj? w nich ro?liny i zwierz?ta ni?sze (glony, pierwotniaki), co poci?ga za sob? brak pokarmu dla sk?poszczetów, skorupiaków i larw owadów. W czarnej wodzie nie znajdziemy prawie ?adnych ro?lin wodnych, którym do ?ycia niezb?dne jest ?wiat?o (mimo ?e woda jest przejrzysta, ze wzgl?du na jej kolor pewne zakresy widma ?wietlnego nie docieraj? do wi?kszych g??boko?ci) i które ?le znosz? tak kwa?ne ?rodowisko.

Otoczenie czarnych wód jest równie ubogie jak ich wn?trze. Tylko nieliczne gatunki ro?lin mog? prze?y? w mocno zakwaszonej glebie. Warunki wodne uniemo?liwiaj? owadom rozmna?anie, w okolicach czarnych wód ?yje wi?c znacznie mniej gatunków insektów ni? w innych partiach lasów deszczowych. Niewielka liczba ro?lin i owadów oraz ryb powoduje, ?e tak?e populacja zwierz?t wy?szych na l?dzie jest znacznie ubo?sza. Wody czarne s? wi?c swoist? pustyni? na ?yciodajnym l?dzie Ameryki Po?udniowej.

Kolor i sk?ad chemiczny wody wynika z braku podatnych na wyp?ukanie substancji mineralnych w ska?ach wyst?puj?cych w górnym biegu oraz odk?adania si? w wodzie ogromnych ilo?ci substancji organicznych. S? to przede wszystkim li?cie oraz owoce spadaj?ce z drzew i sp?ukiwane podczas pory deszczowej. Gnij? one i wydzielaj? garbniki oraz kwasy humusowe - substancje, które mocno zakwaszaj? i zabarwiaj? wod? na br?zowo. Dno zbiorników wodnych jest zazwyczaj piaszczyste, ale pokryte grub? (20-30 cm) warstw? gnij?cych cz?stek ro?linnych. W wodzie wyst?puje mnóstwo zbutwia?ego drewna. Nie znajdziemy tu prawie ?adnych ska? ani kamieni.

Do biotopu czarnych wód zaliczane s? zarówno zbiorniki bie??ce, jak i stoj?ce. Pierwsze z wymienionych to zazwyczaj wolno p?yn?ce rzeki. Zaliczaj? si? do nich np. Rio Negro, Rio Cururu, Rio Arapiuns, Rio Tefé oraz ich dop?ywy. Czarne wody wyst?puj? tak?e w zatokach i niewielkich bajorach otoczonych d?ungl?.

Nie ma tego z?ego...

W czarnych wodach trudno prze?y? jakimkolwiek organizmom, tak?e rybom. Te jednak znalaz?y sposoby na skuteczne od?ywianie si?, potrafi?y te? wykorzysta? sterylno?? wód. Brak pierwotniaków znacznie redukuje mo?liwo?? zapadni?cia na ró?ne choroby. Korzenie i zgni?e li?cie stanowi? doskona?e kryjówki przed drapie?nikami. Niektóre ryby ?yj? nawet w warstwie zgni?ych cz??ci ro?lin pokrywaj?cych dno zbiorników wodnych!

Brak pierwotniaków, larw owadów i innych organizmów wodnych nie oznacza, ?e ryby nie maj? po?ywienia. Spadaj?ce do wody li?cie, owoce i nasiona, owady lataj?ce i inne, mniejsze ryby to doskona?e ?ród?o pokarmu. Poniewa? w czarnych wodach wyst?puje zazwyczaj ogromna ró?nica poziomu wody mi?dzy por? deszczow? a such?, zalewane s? cz??ci drzew, które niektórym rybom s?u?? za karm?. Inne ryby nauczy?y si? wyskakiwa? na kilka metrów z wody, by porywa? owady i ma?e zwierz?ta.

Najtrudniejszy okres dla ryb to pora sucha. W wodach p?yn?cych piaszczyste dno jest odkrywane, a li?cie wyp?ukiwane. Brakuje kryjówek. Do wody spada niewiele li?ci i owoców, a drzewa s? wysoko nad powierzchni?. Ryby dostosowa?y si? do tych warunków na ró?ne sposoby. Dla prawie wszystkich typowym zachowaniem jest podchodzenie do tar?a od razu po nadej?ciu pory deszczowej, która wró?y dop?yw pokarmu dla potomstwa.

Mieszka?cy czarnych wód

W czarnych wodach znajdziemy ró?ne ryby hodowane w akwariach. Wyst?puj? tu gatunki zarówno bardzo ma?e, jak i bardzo du?e. Wi?kszo?? z nich nale?y do dwóch rodzin: k?saczowatych i piel?gnicowatych.

Wyst?puj?ce w czarnych wodach ryby k?saczowate to zazwyczaj niewielkie, bardzo kolorowe gatunki stadne. Przyk?adem s? neony - zarówno neon Innesa (Paracheirodon innesi), jak i neon czerwony (Paracheirodon axelrodi) pochodz? z typowych czarnych wód. Najcz??ciej zamieszkuj? niewielkie strumienie. Czasem wyst?puj? tak?e w wodach przejrzystych (clearwater). Uwa?a si?, ?e jaskrawe kolory ryb k?saczowatych z czarnych wód pomagaj? im rozpozna? inne osobniki ze swojego gatunku.

W nieprzyjaznych wodach ?yje te? wiele gatunków piel?gnic, w tym jedne z najpopularniejszych hodowanych w akwariach. Wi?kszo?? gatunków z rodzaju Apistogramma (piel?gniczki) pochodzi w?a?nie z tego biotopu (np. Apistogramma agassizi). Znalaz?y w nim dom tak?e m.in. paletki, skalary, piel?gniczki Ramireza i piel?gnice sko?nopr?gie. Nieco mniej popularne w Polsce s? ?yj?ce w czarnych wodach uaru (Uaru amphiacanthoides), piel?gnice szczupakowate z rodzaju Crenicichla oraz przepi?kny ziemiojad Satanoperca daemon.

Biotop czarnych wód jest te? domem dla wielu innych fascynuj?cych gatunków ryb. Przyk?adem mo?e by? ogromna arrowana (Osteoglossum bicirrhosum) czy p?aszczki s?odkowodne (np. Potamotrygon motoro). Mo?na je zobaczy? np. w Warszawskim Ogrodzie Zoologicznym.

Nie tylko w Ameryce

Czarne wody wyst?puj? nie tylko w Ameryce Po?udniowej. Znanym przedstawicielem ryb zamieszkuj?cych ten biotop w Azji jest razbora klinowa. W podobnych wodach w Afryce ?yj? niektóre barwniaki. Ryby te zazwyczaj mo?na ??czy? ze sob? w akwarium.

Cho? ryby czarnych wód dostosowa?y si? do trudnych warunków, nie oznacza to, ?e ?atwo je hodowa?. W akwarium staj? si? wra?liwe na choroby, ?le toleruj? substancje azotowe. Aby mog?y si? rozmna?a?, trzeba odtworzy? naturalny sk?ad wody - jaja wielu z nich nie rozwijaj? si? w wodzie bogatej w substancje mineralne oraz drobnoustroje. Z tych powodów du?a cz??? omawianych gatunków uznawana jest za ryby trudne, przeznaczone dla specjalistów. Ze wzgl?du na problemy z ich rozmna?aniem, masowo importowane s? ze ?rodowiska naturalnego. Rocznie ?apanych jest 30-40 milionów ryb! Import neona czerwonego stanowi 80% importu ryb z Ameryki Po?udniowej. Doprowadzi?o to do wyczerpania populacji tej ryby w cz??ci biegu Rio Negro. To przyk?ad mrocznej strony naszej pasji...

Jak przygotowa? akwarium dla ryb z czarnych wód?

W akwarium dla ryb z czarnych wód powinni?my odtworzy? warunki naturalne - tak pod wzgl?dem sk?adu wody, jak i dekoracji. Odpowiedni sk?ad wody mo?emy osi?gn?? jedynie dzi?ki stosowaniu wody destylowanej lub pochodz?cej z filtra odwróconej osmozy. Warto te? u?ywa? stale sterylizatora (lampy) UV, aby usuwa? z wody mikroorganizmy.

Zakwaszenie wody i du?? ilo?? garbników najlepiej uzyska? metodami naturalnymi. Dodajemy do wody bardzo du?e ilo?ci torfu akwarystycznego, dolewamy specjalne preparaty garbnikowe (np. Tetra ToruMin czy Zoolek Biotorfin). Mo?emy stosowa? tak?e wysuszone szyszki olchowe.

Dno akwarium powinno by? piaszczyste. Mo?emy na nim umie?ci? w?óknisty torf lub li?cie d?bu. Wiele ryb (np. neony) czuje si? znacznie lepiej w akwarium z ciemnym dnem. Nie nale?y wk?ada? do akwarium ?adnych kamieni (nie wyst?puj? w ?rodowisku naturalnym), warto natomiast umie?ci? bardzo du?e ilo?ci zbutwia?ego drewna, które mo?na kupi? w sklepach akwarystycznych lub zdoby? samodzielnie na torfowiskach (patrz: artyku? "Korze? korzeniowi nierówny^ w pierwszym numerze "Magazynu Akwarium^). Drewno pomo?e uzyska? odpowiedni sk?ad chemiczny wody i b?dzie stanowi?o kryjówk? dla wielu gatunków ryb.

W zbiorniku dla ryb z czarnych wód nie umieszczamy ?adnych ro?lin zakorzenionych, mo?na jednak doda? ro?liny p?ywaj?ce (np. wyst?puj?cy w naturze hiacynt wodny - Eichhornia crassipes, E. azurea, lub piscji - Pistia stratiotes). Woda powinna mie? br?zowy kolor, bardzo s?abe o?wietlenie i niewielki pr?d - lepiej stosowa? kilka mniejszych filtrów ni? jeden du?y.

Dobrze urz?dzony zbiornik biotopowy oddaj?cy czarne wody Ameryki Po?udniowej mo?e by? bardzo atrakcyjny, mimo pozornie niewielkiej warto?ci estetycznej (brak ro?lin, s?abe o?wietlenie). Du?a liczba korzeni i ciemna woda nadaj? akwarium swoisty klimat - jakby?my mieli w domu fragment tropikalnej d?ungli. Bardzo ?adnie wygl?da akwarium, wokó? którego postawimy wiele doniczek z ro?linami l?dowymi. Korzenie niektórych, lubi?cych kwa?n? wod?, mog? by? zanurzone w zbiorniku. B?d? one stanowi? dodatkowy filtr biologiczny.

Przyk?adowy sk?ad chemiczny czarnych wód Ameryki Po?udniowej*

* - ?ród?o: W. Staeck, H. Linke - "American Cichlids II - Large Cichlids", Tetra-Verlag 1985

Ciekawostki

- Arrowana (Osteoglossum bicirrhosum) wyskakuje z wody na wysoko?? pó?tora metra, by ?apa? owady i ma?e zwierz?ta. Potrafi polowa? nawet na... ma?py, dlatego tubylcy nazywaj? j? "ma?pi? ryb?^.

- Niektóre ryby z rodzaju Apistogramma oraz m?ode Crenicichla ?yj? w kilkunastocentymetrowej warstwie gnij?cych li?ci na dnie zbiorników. W razie niebezpiecze?stwa ch?tnie chowaj? si? pod nimi.

- Niektóre gatunki (np. paletki, dyskowce i uaru) radz? sobie z niedoborami pokarmu dla narybku, ?ywi?c go w?asn?, specjalnie wytwarzan? wydzielin? skórn?.

- Ró?nica poziomu czarnych wód Amazonii mi?dzy por? such? i deszczow? dochodzi do 8 metrów. Tylko nieliczne gatunki drzew wytrzymuj? kilka miesi?cy bez dost?pu tlenu do korzeni.

- Niektóre gatunki drzew z lasów wyst?puj?cych wokó? czarnych wód wykorzystuj? ryby do pomocy w rozmna?aniu. Ich nasiona mog? wykie?kowa? dopiero wtedy, kiedy przejd? przez przewód pokarmowy ryby.

- Jeden z najbardziej znanych badaczy ryb z Ameryki Po?udniowej, Horst Linke, by? w 1999 roku aresztowany przez policj? brazylijsk? za nielegalny po?ów ryb.

?apanie ryb w wodach Rio Negro to niezapomniane prze?ycie. Woda jest niesamowicie mi?kka (w dotyku prawie jak myd?o) i idealnie przejrzysta. Gdy brnie si? przez ni? w cieniu drzew, zawsze wida?, co czai si? pod nogami. Najbardziej niesamowity jest jej kolor - dos?ownie czarny. Idealnie odbijaj? si? w niej otaczaj?ce drzewa. Patrz?c z daleka, trudno odró?ni?, co jest odbiciem.

Czarne wody znajdziemy na ca?ym ?wiecie - zarówno na torfowiskach Afryki Wschodniej, jak i w strumieniach na wenezuelskich wy?ynach. Dzi? jednak s?, podobnie jak wiele innych cudów natury, zagro?one dzia?alno?ci? cz?owieka. Projekty hydroelektryczne, rolnictwo, wycinanie lasów, erozja, górnictwo i zanieczyszczenia wp?ywaj? negatywnie na ?ycie w czarnych wodach. Ka?dy akwarysta powinien zdawa? sobie spraw?, jak wa?na jest ochrona ?rodowiska naturalnego, aby mog?y si? nim cieszy? nast?pne pokolenia.

Rhett Butler to podró?nik, akwarysta, fotograf, badacz lasów deszczowych. Autor witryny internetowej www.mongabay.com i ksi??ki "A Place Out of Time".